„მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტება“ — ნ.ა. ბერდიაევი

„Вестник русского западно-европейского патриаршего екзархата„ / Париж; N- 11. 1952 г. Стр. 4-11

ქრისტიანული სამყარო ცუდად იცნობს მართლმადიდებლობას. იცის მისი მხოლოდ გარეგნული და უპირატესად უარყოფითი მხარეები, მაგრამ არა შინაგანი, სულიერი სიმდიდრე მართლმადიდებლური ეკლესიისა. მართლმადიდებლობა იყო ჩაკეტილი, პროზელიტისტურ სულისკვეთებას მოკლებული და არ უხსნიდა თავს გარესამყაროს. ძალზე დიდხანს მართლმადიდებლობას არ გააჩნდა ისეთი მსოფლიო მნიშვნელობა, ისეთი აქტუალური როლი ისტორიაში, როგორიც კათოლიციზმსა და პროტესტანტიზმს. იგი განზე იდგა ჟინმორეული რელიგიური ბრძოლებისგან საუკუნეების განმავლობაში, ასწლეულობით იმყოფებოდა დიდი იმპერიების მფარველობაში (ბიზანტია და რუსეთი) და იუნჯებდა მარადიულ ჭეშმარიტებას მსოფლიო მოვლენათა დამანგრეველი პროცესების თაობაზე. მართლმადიდებლური რლიგიური ტიპისთვის დამახასიათებელია ის, რომ იგი არ ყოფილა სათანადოდ აქტუალიზირებული და გამომჟღავნებული გარემოცვისთვის, არასოდეს ყოფილა მებრძოლი, მაგრამ სწორედ ამიტომ ქრისტიანული გამოცხადების ზეციური ჭეშმარიტება მასში ყველაზე ნაკლებ დამახინჯდა. მართლმადიდებლობაა ქრისტიანობის ის ფორმა, რომელიც ადამიანური ისტორიის მსვლელობაში, თავისი არსებით, ყველაზე შეურყვნელად შემოინახა. მართლმადიდებლურ ეკლესიას ჰქონდა ისტორიული ცოდვითდაცემის მომენტები, ძირითადად სახელმწიფო-საერო ყოფისაგან გარეგნული დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გამო, მაგრამ თავად საეკლესიო მოძღვრება, თავად შინაგანი სულიერი გზა არ დაქვემდებარებია გადაგვარებას.

მართლმადიდებლური ეკლესია, უპირველეს ყოვლისა, არის გადმოცემისეული ეკლესია, განსხვავებით კათოლიკურისგან, რომელიც არის ავტორიტეტისეული ეკლესია, და პროტესტანტულისგან, რომელიც არსებითად პირადი რწმენისეული ეკლესიაა. მართლმადიდებლურ ეკლესიას არ გააჩნდა ერთიანი გარეგნულ-ავტორიტარული ორგანიზაცია და იგი ურყევად იდგა შინაგანი გადმოცემის და არა გარე ავტორიტეტის ძალით. ქრისტიანობის ყველა სხვა ფორმასთან შედარებით იგი რჩებოდა მჭიდრო კავშირში თავდაპირველ ქრისტიანობასთან. შინაგანი გადმოცემის ძალა ეკლესიისთვის არის სულიერი გამოცდილებისა და მისი მემკვიდრეობითობის ძალა, რომელშიც ნებისმიერი თაობა გამოდის თვითკმაყოფილების და საკუთარ თავში ჩაკეტილობის ცნობიერებიდან და ეზიარება წინაპართა და მოციქულთა სულიერ გამოცდილებას. გადმოცემაში მე მაქვს ერთიანი გამოცდილება პავლე მოციქულთან, წამებულებთან, წმინდანებთან და საერთოდ მთელ ქრისტიანულ სამყაროსთან. გადმოცემაში ჩემი ცოდნა არის არა მხოლოდ პირადი, არამედ ზეპიროვნული ხასიათისა, და მე ვცხოვრობ არა ცალკეულად, არამედ ქრისტეს სხეულში, ერთიან სულიერ ორგანიზმში ჩემს ქრისტესმიერ ძმებთან ერთიანობაში.

მართლმადიდებლობა არის, უპირველეს ყოვლისა ცხოვრების ორთოდოქსია და არა მოძღვრების ორთოდოქსია. ერეტიკოსები მისთვის არიან არა იმდენად ისინი, ვინც ქადაგებს მცდარ დოქტრინას, რამდენადაც ისინი, ვინც ცხოვრობს მცდარი სულიერი ცხოვრებით და მიდის მცდარი სულიერი გზით. მართლმადიდებლობა, უწინარესად, არის არა დოქტრინა, არა გარეგანი ორგანიზაცია, არა მოქმედების გარეგნული ფორმა, არამედ სულიერი გამოცდილება და სულიერი გზა-სავალი. შინაგან სულიერ ქმედითობაში ხედავს იგი ქრისტიანობის არსებას. მართლმადიდებლობა არის ქრისტიანობის ყველაზე უფრო ნაკლებ ნორმატიული (ნორმატიულ-რაციონალური ლოგიკისა და მორალური იურიდიზმის აზრით), და ყველაზე უფრო სულიერი ფორმა. მართლმადიდებლობის ეს სულირობა და იდუმალება ხშირად გამხდარა მისი გარეგნული სისუსტის წყარო. გარეგანი სისუსტე და გარეგანი აქტივობის გამომჟღავნების უკმარისობა ყველას ხვდებოდა თვალში, ხოლო მისი შინაგან-სულიერი ყოფა და სიმდიდრე მუდამ რჩებოდა ფარული, იდუმალი და უხილავი. და ეს ყველაფერი დამახასიათებელია აღმოსავლური სულიერების ტიპისთვის, განსხვავებით დასავლური სულიერების ტიპისგან, ყოველთვის აქტუალური და გარეგნულ აქტივობაში გამოხატული რომაა, მაგრამ, ამავდროს, სულიერად გამოფიტულიც. არაქრისტიანულ აღმოსავლეთში ინდოეთის სულიერი ყოფა განსაკუთრებულად იდუმალია გარეშე თვალისთვის და არაა აქტუალიზირებული ისტორიაში. ეს ანალოგია შეიძლება გატარებულ იქნეს აქაც, მიუხედავად იმისა, რომ ქრისტიანულ-აღმოსავლური სულიერების ტიპი ძალზედ განსხვავდება ინდური სულიერების ტიპისაგან. სიწმინდემ მართლმადიდებლურ სამყაროში, კათოლიკურისგან განსხვავებით, არ დატოვა თავის შემდგომ წერილობითი ძეგლები, იგი ყოველთვის იდუმალ-ფარული რჩებოდა. ეს კიდევ ერთი მიზეზია, თუ რატომაა ძნელი იმსჯელო გარედან მართლმადიდებლობის სულიერ ცხოვრებაზე.

მართლმადიდებლობას არ ჰქონია თავისი სქოლასტიკის ეპოქა, მან მხოლოდ პატრისტიკის ეპოქა გამოიარა. მართლმადიდებლური ეკლესია დღემდე ემყარება ეკლესიის აღმოსავლელ მოძღვართ. დასავლეთი ამას მიიჩნევს ნიშნად მართლმადიდებლობის ჩამორჩენილობისა და  მასში შემოქმედებითი სულისკვეთების ჩაკვდომისა. თუმცა ამ ფაქტს შეიძლება მოეძებნოს სხვაგვარი ახსნაც; მართლმადიდებლობაში ქრისტიანობა არასოდეს ყოფილა ისე რაციონალიზებული, როგორც დასავლურ კათოლიციზმში, არისტოტელესა და ბერძნულ ინტელექტუალისტურ შეხედულებებზე დაყრდნობით. დოქტრინებს მასში არასოდეს შეუძენიათ წმინდათაწმიდა ხასიათი და დოგმატებიც არასოდეს მიჯაჭვიან აუცილებელ ინტელექტუალურ საღვთისმეტყველო მოძღვრებებს, არამედ, უწინარესად, ის გაიგებოდა, როგორც მისტიური ფაქტი. დოგმატების საღვთისმეტყველო და ფილოსოფიურ გააზრებაში ჩვენ უფრო თავისუფალნი ვრჩებოდით. მე-19 საუკუნეში რუსეთში ადგილი ჰქონდა შემოქმედებით მართლმადიდებლურ აზროვნებას, რომელშიც უფრო მეტი იყო თავისუფლების გამოვლენის წილი, ვიდრე კათოლიკურ ან, თუნდაც, პროტესტანტულ აზროვნებაში.

მართლმადიდებლური სულიერების ტიპი მოიცავს იმ თავდაპირველ და ურყევ ონტოლოგიზმს, რომელიც წარმოიდგინებოდა მართლმადიდებლური ყოფა-ცხოვრების, ხოლო შემდგომ მართმადიდებლური აზროვნების, გამოვლენად. ქრისტიანული დასავლეთი  მიდიოდა კრიტიკული აზროვნების გზა-სავლით, სადაც სუბიექტი დაპირისპირებულ იქნა ობიექტთან, რითაც დარღვეული აღმოჩნდა აზროვნების ორგანული მთლიანობა და მისი ორგანული კავშირი ცოცხალ ყოფასთან. დასავლეთი ძლიერია თავისი აზრობრივი წიაღსვლების სირთულით, თავისი რეფლექსიითა და კრიტიკით, თავისი დაზუსტებული ინტელექტუალიზმით. მაგრამ  ყოველივე ეს მოპოვებულ იქნა შემმეცნებლისა და მოაზროვნის საწყისყოფიერთან და საწყის სასიცოცხლო წყაროსთან კავშირის დაკარგვის ფასად. შემეცნება და აზროვნება არ მიმდინარეობდა ადადამიანის სულიერი მთლიანობის, ადამიანში მოქმედი ყოველგვარი ძალების შეკავშირებულ კალაპოტში. ამ ნიადაგზე დასავლეთმა დაიპყრო უდიდესი მწვერვალები, მაგრამ ამითვე მოხდა აზროვნების საფუძველ-საწყისოვანი ონტოლოგიზმის ხრწნაც. აზროვნება აღარ იძირებოდა ყოფიერების იდუმალ სიღრმეებში. სწორედ აქედან — სქოლასტიკური ინტელექტუალიზმი, რაციონალიზმი, ემპირიზმი, უკიდურესი იდეალიზმი დასავლურ აზროვნებაში. მართლმადიდებლობის ნიადაგზე აზროვნება ონტოლოგიური იყო, ზიარებული ყოფიერებასთან, და ეს გამომჟღავნებულ იქნა მე-19-20 საუკუნეების მთელ რელიგიურ-ფილოსოფიურ და საღვთისმეტყველო აზროვნებაში. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა რაციონალიზმი და იურიდიზმი, უცხოა ყოველგვარი ნორმატივიზმი. მართლმადიდებლური ეკლესია განუსაზღვრელია რაციონალურ ცნებებში, ის გასაგებია მხოლოდ მასში მცხოვრებთათვის, მის სულიერ გამოცდილებასთან ნაზიარებთათვის. ქრისტიანობის მისტიკური ტიპები არ ექვემდებარებიან არავითარ ინტელექტუალურ განსაზღვრებებს, მათ არ ატყვიათ არც იურიდიული და რაციონალური ნიშანწყალი. ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება არის სულიერ-გამოცდილებითი ღვთისმეტყველება. მართლმადიდებლობას თითქმის არ მოეპოვება სქოლასტიკური სახელმძღვანელოები. მართლმადიდებლობა აცნობიერებს თავს წმინდა სამების რელიგიად; არა განყენებულ მონოთეიზმად, არამედ კონკრეტულ ტრინიტარიზმად. სულიერ ცხოვრებაში, სულიერ გამოცდილებაში და სულიერ გზა-სავალში მჟღავნდება ცხოვრება წმინდა სამებისა. მართლმადიდებლური ლიტერატურა იწყება სიტყვებით: „კურთხეულ არს მეუფება მამისა, ძისა და სულიწმიდისა“. ყოველივე მოდის ზეციდან, წმინდა და ღვთაებრივი სამებისგან, ყოფიერის უზენაესობიდან, და არა ადამიანისგან და მისი სულისგან. მართლმადიდებლურ წარმოდგენებში ადამიანი კი არ მაღლდება თავისთავად, არამედ მასზე თვით ზეგადმოდის ღვთაებრივი სამება. დასავლურ ქრისტიანობაში გაცილებით ნაკლებადაა წარმოჩენილი სამება, ის უფრო ქრისტოცენტრული და ანთროპოცენტრულია. ამ განსხვავებამ თავი იჩინა ჯერ კიდევ დასავლური და აღმოსავლური პატრისტიკის ეპოქაში, რომელთაგან პირველი ღვთისმეტყველობს ღვთაებრივი სამების ხელდასმით, ხოლო მეორე — ადამიანის სულირ-გონითი განზომილების ძალით. ამიტომ აღმოსავლეთი, უმთავრეს წილად, ცდილობს ტრინიტარული და ქრისტოლოგიური დოგმატების საიდუმლოებათა წვდომას. დასავლეთი კი, უმთავრეს წილად ქადაგებს ღვთის წყალობის, თავისუფლებისა და საეკლესიო ორგანიზაციულობის თაობაზე. დასავლეთში ყოველთვის ჭარბად იყო წარმოჩენილი აზრის მრავალფეროვნების სიმდიდრე.

მართლმადიდებლობა არის ქრისტიანობა, რომელშიც უფრო მეტად ანათებს სულიწმინდის ნათელი. ამიტომაც არ მიიღო მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ filioque,  რომ მასში დაინახა სუბორდინაციონიზმი სულიწმინდის შესახებ მოძღვრებაში. სულიწმინდის ბუნება დოგმატებითა და დოქტრინებით უფრო მეტად საცნაურდება, მაგრამ სულიწმინდა სამყაროსთვის იმანენტური და ჩვენთვის უფრო ახლობელი ხდება თავის ქმედებით. სული წმინდა უშუალოდ ზე-მოქმედებს შექმნილ სამყაროზე და გარდაქმნის ყოველ ქმნილს. ეს მოძღვრება გაცხადებულ იქნა უდიდესი რუსი წმინდანის — სერაფიმ საროველის მიერ. მართლმადიდებლობა არა მხოლოდ არსებითადაა ტრინიტარული, არამედ იგი თავად სამყაროული ყოფის ამოცანას წმინდა სამებად გარდასახვაში ხედავს, და არსებითად პნევმატურია.

მე ხშირად ვსაუბრობ მართლმადიდებლობაში საიდუმლოების სიღრმისეულობის შესახებ, და არა მის ზედროულ დინებებზე. პნევმატოლოგიური თეოლოგია, მოლოდინი სულიწმინდას სამყაროში ხელახლა გარდამოსვლის თაობაზე ყველაზე მარტივად აღმოცენდება სწორედ მართლმადიდებლურ ნიადაგზე. ეს მართლმადიდებლობის შესანიშნავი თავისებურებაა. იგი, ერთის მხრივ, კათოლიციზმზე და პროტესტანტიზმზე კონსერვატული და ტრადიციულია, მაგრამ, მეორეს მხრივ, მართლმადიდებლობის გულისგულში ყოველთვისაა დავანებული ამ სამყაროში რელიგიური განახლების მოლოდინი, იქნება ეს წუთისოფლად სულიწმინდის ახალი გარდამოსვლა თუ ახალი იერუსალიმის მოვლინება. თითქმის მთელი ათასწლეულის მანძილზე მართლმადიდებლობა არ განვითარებულა ისტორიაში; მისთვის უცხო იყო ევოლუციონიზმი, მაგრამ მასში დაუნჯებული იყო რელიგიური შემოქმედებითობის შესაძლებლობა, რომელიც თითქოსდა გადანახული იყო ახალი, ჯერ არ დამდგარი ისტორიული ეპოქისთვის. ეს გამომჟღავნდა მე-19-20 საუკუნეების რუსულ რელიგიურ მიმდინარეობებში. მართლმადიდებლობა უფრო მკვეთრად განასხვავებს ერთმანეთისგან ღვთიურ და ბუნებრივ სამყაროს, ღვთის საუფლოსა და კეისრის სამეფოს, და არ აღიარებს არანაირი ანალოგიის შესაძლებლობას მათ შორის, რასაც ხშირად მიმართავს კათოლიკური თეოლოგია. ღვთაებრივი ენერგია ფარულად მოქმედებს ადამიანსა და სამყაროში. ქმნილ სამყაროზე არ შეიძლება ითქვას, რომ იგი ღვთაებაა, მაგრამ არც იმის თქმა შეიძლება, რომ იგი ღვთაებრიობას სრულიად მოკლებულია. ღმერთი და ღვთაებრივი ყოფიერება არაა ბუნებისა და ბუნებრივი არსებობის დაგვარი, მათ შორის ანალოგია არასათანადოა. ღმერთი — უსასრულოა; ბუნებრივი ცხოვრება — ზღვარდებული და ბოლოვადია. თუმცა, ღვთაებრივი ენერგია იღვრება ბუნებრივ სამყაროში, ზემოქმედებს და ნათელფენს მას. სწორედ ესაა სულიწმინდის მართლმადიდებლური ხედვა. მართლმადიდებლური ცნობიერებისთვის თომა აქვინელის მოძღვრება ბუნებრივ სამყაროზე, რომელიც მასთან ფუძნდება, როგორც ზებუნებრივის მოპირდაპირე, წარმოადგენს ფორმას სამყაროს სეკულარიზაციისა. მართლმადიდებლობა თავის პრინციპებში პნევმატურია, და გვევლინება ბოლომდე მიყვანილ თანმიმდევრულ ტრინიტარიზმად. წყალობა არაა შუამავალი ზებუნებრივსა და ბუნებრივს შორის; წყალობა (მადლი) არის ღვთაებრივი ენერგიის ზე-მოქმედება ქმნილ სამყაროზე, სულიწმინდას სახეზე ყოფნა წუთისოფელში. სწორედ მართლმადიდებლობის ეს პნევმატიზმი აქცევს მას ქრისტიანობის ყველაზე უფრო დასრულებულ ფორმად, და ავლენს მასში ახალი აღთქმისეული საწყისების უპირატეს მნიშვნელობას ძველ აღთქმისეულ საწყისებთან შედარებით. თავისი მოწოდების სიმაღლეზე, მართლმადიდებლობას ცხოვრების ამოცანა ესმის, როგორც სულიწმინდისეულ მადლთან ზიარება, როგორც ქმნილების სულიერი გარდასახვა (ფერისცვალება). ეს თვალსაზრისი არსებითად საპირისპიროა ე.წ. კანონმდებლური თვალსაზრისისა, რომლის მიხედვითაც ზებუნებრივი და ღვთაებრივი სამყარო წარმოადგენს კანონსა და ნორმას ქმნილი და ბუნებრივი სამყაროსთვის.

მართლმადიდებლობა, უწინარესად, ლითურგიულია. იგი ასწავლის მრევლს და ავითარებს მას არა იმდენად დამოძღვრითა და მოქმედების ნორმათა და კანონთა დაზეპირებით, რამდენადაც თავად ლითურგიკული საქმე-ქმედებით, რომელშიც ასახულია ხსენებული გარდასხვის პირველსახე. წმინდანთა ხატები არაა ნორმატიული; არამედ, მათში მოცემულია სულიწმინდის ზე-მოქმედებით ქმნილების სულიერი გარდასახვა და მისი მადლის წყალობისეული ნათელმოსილება. მართლმაედიდებლობას თავისი არანორმატიულობა აქცევს ადამიანური ცხოვრების გზის გავლისთვის, ისტორიისთვის, ყოველგვარი ორგანიზაციულობისთვის და კულტურ-შემოქმედებისთვის ნაკლებად სასურველ, რთულ თანამგზავრად. სულიწმინდის იდუმალი ზემოქმედება ქმნილ სამყაროზე ვერ იქნა ადამიანური ყოფა-ცხოვრების გზასავალზე აქტუალურად გადართული. მართლმადიდებლობისთვის დამახასიათებელია თავისუფლება. ეს შინაგანი თავისუფლება შესაძლოა შეუმჩნეველი რჩება გარედან, მაგრამ იგი მოფენილია ყველგან. თავისუფლების იდეა, როგორც მართლმადიდებლობის საფუძველი გამოაშკარავებულ იქნა მე19-20 საუკუნეებში წარმოქმნილი რუსული რელიგიური მიმდინარეობის მიერ. სინდისის თავისუფლების აღიარება ძალზე განაასხვავებს მართლმადიდებლურ ეკლესიას კათოლიკური ეკლესიისგან. ასევე განსხვავებულია თავისუფლების გაგება მართლმადიდებლობასა და პროტესტანტიზმში. პროტესტანტიზმში, ისევე როგორც მთელ დასავლურ აზროვნებაში, თავისუფლება გაიგება ინდივიდუალისტურად, როგორც პიროვნების უფლება, რომელითაც იგი ავტონომიურად თვითგანისაზღვრება და რომელიც  იცავს მას ყველა სხვა პიროვნებაზე დამოკიდებულებისაგან. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა ინდივიდუალიზმი, მისთვის დამახასიათებელია თავისებური კოლექტივიზმი. რელიგიური პიროვნება და რელიგიური კოლექტივი აქ არ უპირისპირდება ერთმანეთს, როგორც ერთმანეთისთვის გარეგანი რამ. რელიგიური პიროვნება იმთავითვე იმყოფება რელიგიური კოლექტივის წიაღში და პირიქით, რელიგიური კოლექტივი მოთავსებულია რელიგიურ პიროვნებაში. ამიტომ რელიგიური კოლექტივი არაა რელიგიური პიროვნებისთვის გარეგანი ავტორიტრტი, რომელიც გარედან ახვევს თავს პიროვნებას თავის მოძღვრებასა და ცხოვრების კანონებს. ეკლესია რა არსებობს რელიგიური პიროვნებებისგან დამოუკიდებლად, რომელნიც თითქოს მის მოპირისპირედ დგანან; იგი მათში სუფევს და პირიქით, ამიტომ ეკლესია არაა ავტორიტეტი. ეკლესია არის სიყვარულისა და თავისუფლების ერთმომცველი კეთილისმყოფელი. მართლმადიდებლობისთვის უცხოა ავტორიტარობა, რამეთუ ეს ფორმა წარმოშობს განხეთქილებას რელიგიურ კოლექტივსა და რელიგიურ პიროვნებას შორის, ეკლესიასა და მისი სამრევლოს წევრს შორის. სინდისის თავისუფლების გარეშე, გარეშე სულიერ-გონითი თავისუფლებისა არ არსებობს სასულიერო ცხოვრება, არ არსებობს თვით წარმოდგენაც კი ეკლესიის თაობაზე, ვინაიდან ეკლესია ვერ ეგუება მასში მონათა არსებობას, და უფალსაც ესაჭიროება მხოლოდ თავისუფალი ადამიანები. მაგრამ რელიგიური სინდისის ჭეშმარიტი თავისუფლება, თავისუფლება სულისა აშკარავდება არა იზოლირებული, ავტონომიური პიროვნების ანუ თვითმაფუძნებელი ინდუვიდუალიზმის შემთხვევაში, არამედ ისეთ პიროვნებასთან დამოკიდებულებაში, რომელიც აცნობიერებს თავის არსებობას ზეპიროვნულ სულიერ-გონით ერთობაში, სულიერი ორგანიზმის ერთობაში, ქრისტეს სხეულში, ანუ ეკლესიაში. ჩემი პოვნული სინდისი ზეპიროვნული სინდისის, ეკლესიური სინდისის საპირისპირო, გარემდგომი რამ კი არაა, არამედ იგი სწორედ საეკლესიო სინდისის შიგან მჟღავნდება. მაგრამ, ჩემი პიროვნული სინდისის აქტიური, სიღრმისეული ძიების, ჩემი პირადი სულიერ-გონითი თავისუფლების გარეშე ვერ განხორციელდება საეკლესიო-სასულიერო ყოფა-ცხოვრება, რამეთუ ეკლესიის ეს ყოფა შეუძლებელია იყოს პიროვნებისთვის გარეგანი, მისთვის თავსმოხვეული. ეკლესიაში ყოფნა ითხოვს სულიერ თავისუფლებას არა მხოლოდ ეკლესიური ცხოვრების დაწყების პირველ მომენტში, რასაც აღიარებს კათოლიციზმიც, არამედ მთელი სიცოცხლის განმავლობაში. ეკლესიის სახელმწიფოსგან თავისუფლება ყოველთვის საფრთხის შემცველი იყო, მაგრამ თავისუფლება ეკლესისს შიგნით ყოველთვის უზრუნველყოფილი იყო მართლმადიდებლობაში. მართლმადიდებლობაში თავისუფლება ორგანულად ეთავსება ტაძრულობას (соборность), ანუ სულიწმინდის ზემოქმედებას რელიგიურ კოლექტივზე, რაც დამახასიათებელია ეკლესისთვის არა მხოლოდ მსოფლიო ტაძართა (Вселенских Соборов) დროში, არამედ მუდამ.

ამასთან, მართლმადიდებლური ცნობიერება ეკლესიას მოიაზრებს ყველაზე უფრო ონტოლოგიურად, ე.ი. ეკლესიაში იგი უწინარესად ორგანიზაცია-დაწესებულებას ან მორწმუნეთა უბრალო საზოგადოებას კი არ ხედავს, არამედ რელიგიურ-სულიერ ორგანიზმს, ქრისტეს მისტიურ განსხეულებას. მართლმადიდებლობა დასავლურ ქრისტიანობაზე კოსმიურია. არც კათოლიციზმში და არც პროტესტანტიზმში არასოდეს ყოფილა ეკლესიის კოსმიური ბუნება სათანადოდ წარმოჩენილი, როგორც განსხეულება უფლისა ჩვენისა. დასავლური ქრისტიანობა უპირატესად ანთროპოლოგისტურია. თუმცა, ეკლესია, ამასთანავე, გაქრისტებული კოსმოსია; სწორედ მასში ხორციელდება სულიწმინდას წყალობის გარდამოსვლა მთელ ქმნილ სამყაროზე. ქრისტეს მოვლინებას გააჩნია კოსმიური, კოსმოგონიური მნიშვნელობა; იგი გულისხმობს რაღაც ახლადქმნას, სამყაროს შესაქმის კიდევ ერთ დღეს. მართლმადიდებლობისთვის ყველაზე უფრო უცხოა ცოდვათა შენდობის (გამოსყიდვის) იურიდიული გაგება, როგორც სასამართლო პროცესის მსვლელობა უფალსა და ადამიანს შორის, და უფრო დამახასიათებელია ამ ყველაფრის ონტოლოგიური და კოსმიური გაგება, როგორც ახალი ქმნადობა და ახალი კაცობრიობის მოვლინება. აღმოსავლური პატრისტიკის ცენტრალურ და საიმედო იდეას წარმოადგენდა Theosis-ის იდეა, ანუ მთელი ქმნილი სამყაროსა და ადამიანის გაღვთაებრივების იდეა. ცხონება (სულის ხსნა) არის კიდეც გაღვთაებრივება. გაღვთაებრივებას ექვემდებარება მთელი ქმნილი სამყაროც, კოსმოსი. ცხონება არის ქმნილის გარდასახვა და ნათელფენილობა, და არა სასამართლო პროცესით ბრალის მოხსნა. მართლმადიდებლობა მიმართულია აღდგომის საიდუმლოებისაკენ, როგორც ქრისტიანობის მწვერვალისა და საბოლოო მიზნისაკენ.

ამიტომაა, რომ მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის ცენტრალური მნიშვნელობის დღესასწაულად ითვლება აღდგომა, ქრისტეს ნათელმოსილი აღდგინება. აღდგომის ნათელმფენი სხივები მსჭვალავს მართლმადიდებლურ სამყაროს. მართლმადიდებლურ ლითურგიკაში აღდგომის დღესასწაულს ენიჭება განუზომლად დიდი მნიშვნელობა, ვიდრე კათოლიციზმში, სადაც მწვერვალია — ქრისტეს შობის დღესასწაული. კათოლიციზმში ჩვენ, უპირატესად, ვხედავთ ჯვარცმულ ქრისტეს, მართლმადიდებლობაში კი — მკვდრეთით აღმდგარ ქრისტეს. ჯვარი არის ადამიანის გზასავალი. მაგრამ იგი, როგორც მთელი სამყარო, მიემართება აღდგომისაკენ. ჯვარცმის საიდუმლოებამ შეიძლება დაჩრდილოს აღდგომის საიდუმლოება. მაგრამ აღდგომის საიდუმლო მართმადიდებლობისთვის ზღვრული საიდუმლოებაა, იგი არა მხოლოდ ადამიანური, არამედ კოსმიური საიდუმლოებაა. არმოსავლეთი ყოველთვის უფრო კოსმიურია დასავლეთთან შედარებით. დასავლეთი უფრო ადამიანურია; ამაშია მისი ძალა და მნიშვნელობა, მაგრამ, ამასთანავე, მისი ზღვარდებულობა და შეზღუდულობა. მართლმადიდებლობის სულიერ ნიადაგზე აღმოცენდება მისწრაფება საყოველთაო ხსნისკენ (ცხონებისკენ). ცხონება აქ გაიგება არა უბრალოდ ინდივიდუალურ, არამედ ტაძრულ, მთელ სამყაროსთან ერთობლივი ხსნის მოვლენად. მართლმადიდებლობის წიაღიდან ვერ გაიჟღერებდა თომა აქვინელისეული სიტყვები, რომელმაც თქვა, სამოთხეში მართლმორწმუნენი დატკბებიან ჯოჯოხეთში ცოდვილთა ტანჯვით. ასევე, მართლმადიდებლობის ნიადაგზე ვერ წარმოიშობოდა მოძღვრება წინასწარგანსაზღვრულობის თაობაზე, არა მხოლოდ კალვინიზმის უკიდურეს ვარიანტში, არამედ ნეტარი ავგუსტინეს მიერ წარმოდგენილ ფორმაშიც. აღმოსავლელი ეკლესიის მამათა უმეტესობა,  კლიმენტ ალექსანდრიელიდან მაქსიმე აღმსარებლამდე, იყვნენ აპოკატასტაზისის, ანუ საყოველთაო ხსნისა და აღდგომის მომხრენი, რაც ასევე დამახასიათებელია რუსული რლიგიური აზროვნებისთვისაც. მართლმადიდებლური აზრთაწყობა არასოდეს ყოფილა დათრგუნული ღვთაებრივი სამართლიანობის იდეით და არასოდეს ივიწყებდა ღვთაებრივი სიყვარულის იდეას. რაც მთავარია, მას არასოდეს განუსაზღვრავს ადამიანი ღვთაებრივი სამართლიანობის თვალსაზრისის პოზიციიდან, არამედ, ამას ახორციელებდა ყოველთვის ადამიანისა და კოსმოსის გარდასახვის (ფერისცვალების), გაღვთაებრივების თვალსაზრისიდან ამოსვლით.

და ბოლოს, მართლმადიდებლობის კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი შტრიხი უნდა დავინახოთ მის ესქატოლოგისტურ ცნობიერებაში. მართლმადიდებლობის წიაღში უფრო მეტად შენარჩუნდა პირვანდელქრისტიანული ესქატოლოგიურობა, მოლოდინი ქრისტეს მეორედ მოსვლისა და მომავალი აღდგომისა. მართლმადიდებლობის ესქატოლოგიურობა ნიშნავს ამქვეყნიურ ყოფა-ცხოვრებაზე რაც შეიძლება მცირედ მიჯაჭვულობას და მაქსიმალურ მიმართულობას ზეციერი მარადისობისაკენ, ანუ ღვთის სასუფევლისაკენ. დასავლურ ქრისტიანობაში ისტორიულ გზასავლებზე ქრისტიანობის აქტუალიზაციამ, მისმა მიმართულობამ წუთისოფლური ყოფა-ცხოვრების მოწყობა-ორგანიზებისაკენ დაჩრდილა ესქატოლოგიის საიდუმლო, ქრისტეს მეორედ მოსვლის საიდუმლო. მართლმადიდებლობაში კი, მისი ნაკლებ ისტორიული აქტივობისდა გამო, შენარჩუნდა უდიდესი ესქატოლოგიური მოლოდინი. აპოკალიფტური მხარე ქრისტიანობისა ქრისტიანობის დასავლურ ფორმებში დარჩა ნაკლებად გამოხატული. მაშინ, როცა აღმოსავლეთში, მართლმადიდებლურ ნიადაგზე, განსაკუთრებით კი რუსული მართლმადიდებლობის ნიადაგზე, წარმოიშვა აპოკალიფტური მიმდინარეობანი, სულიწმინდის ხელახალი გარდამოსვლის მოლოდინი. მართლმადიდებლობა ქრისტიანობის ყველაზე უფრო ტრადიციული და კონსერვატიული ფორმაა, რამეთუ იუნჯებდა თავის თავში უძველეს ჭეშმარიტებას, მაგრამ მასშივეა ჩადებული უდიდესი რელიგიური სიახლის შესაძლებლობა, იგულისხმება არა ადამიანის აზრისეული და კულტურისეული სიახლენი, რაც ჭარბად ვლინდება დასავლეთში, არამედ ყოფა-ცხოვრების რელიგიური გარდასახვისეული სიახლე. მთლიანობითი ყოფა-ცხოვრების პრიმატი დიფერენცირებულ კულტურაზე მართლმადიდებლობისთვის ყოველთვის დამახასიათებელი იყო. მართლმადიდებლობის ნიადაგზე ვერ შეიქმნა ის დიდი კულტურა, რომელიც აღმოცენდა კათოლიციზმისა და პროტესტანტიზმის ნიადაგზე. ეს ალბათ იმიტომ იყო ასე, რომ მართლმადიდებლობა მიმართულია ღვთის სასუფევლისაკენ, რომელიც უნდა გაცხადდეს არა ისტორიული ევოლუციის შედეგად, არამედ სამყაროს საიდუმლო გარდასახვის შედეგად. მართლმადიდებლობისთვის ნიშნეულია არა ევოლუცია, არამედ გარდასახვა (ფერისცვალება).

მართლმადიდებლობას ვერ შეიცნობთ შემორჩენილი თეოლოგიური ტრაქტატებით; იგი შეიცნობა ეკლესიისა და მთელი საეკლესიო მრევლის ყოფა-ცხოვრებაში, იგი ყველაზე ნაკლებად აისახება ცნებით აზროვნებაში. მართლმადიდებლობა უნდა გამოვიდეს კარჩაკეტილობისა და იზოლირებულობის მდგომარეობიდან, აქტუალიზაციაჰყოს თავისი იდუმალი სულიერი სიმდიდრე. თუმცა, მართლმადიდებლობაში მისმა განსაკუთრებული მნიშვნელობის, როგორც ქრისტიანობის ყველაზე წმინდა ფორმის, აღიარებამ, არ უნდა წარმოშვას თვითკმაყოფილება და დასავლური ქრისტიანობის უარყოფის ტენდენცია. პირიქით, ჩვენ უნდა შევიმეცნოთ დასავლური ქრისტიანობა და მრავალი რამ ვისწავლოთ მისგან. ჩვენ უნდა ვესწრაფოთ ქრისტიანულ ერთიანობას. მართლმადიდებლობა ამ ერ თიანობისთვის კეთილსასურველია. მართლმადიდებლური ქრისტიანობა ნაკლებად ექვემდებარებოდა სეკულარიზაციას და, ამიტომ, მას უსაზღვროდ ბევრი რამის მიცემა ძალუძს მსოფლიოს ქრისტიანიზაციის საქმისთვის. მსოფლიოს ქრისტიანიზაცია არ უნდა ნიშნავდეს ქრისტიანობის მსოფლმპყრობელობას. ქრისტიანობა ვერ იქნება მსოფლიოსგან იზოლირებული, მან უნდა განაგრძოს მოძრაობა მასში, მსოფლიოსგან დაუშორებლად და მასთან ერთად, ის უნდა იყოს მსოფლიოს გამამარჯვებელი და არა გამარჯვებული.

ნიკოლოზ ბერდიაევი.

                                                        რედაქციისგან:..

     იყო რა მართლმადიდებლური ეკლესიის ერთგული შვილი, ნიკოლოზ ბერდიაევი თავის ფილოსოფიურ შემოქმედებაში ყოველთვის რჩებოდა თავისუფალ მოაზროვნედ, რასაც თავადვე არაერთგზის მიუთითებდა. ამიტომაც განსაკუთრებით ფასეულია მისი მხრიდან მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტების თაობაზე დამოწმება, რასაც იგი ახერხებს ენით, რომელსაც არფერი აქვს საერთო პირობით და ხშირ შემთხვევაში უსიცოცხლო „სასკოლო ღვთისმეტყველების“ ენასთან. ვაქვეყნებთ რა ნ.ა.ბერდიაევის აქამდე გამოუქვეყნებელ ამ სტატიას ჩვენი „მაცნეს“ გვერდებზე, რედაქცია მიიჩნევს თავის ვალდებულებად (გაუგებრობების თავიდან ასაცილებლად, რომელიც შეიძლება აღეძრას ზოგიერთ მკითხველს), განმარტოს ის გამონათქვამები, რომელიც შეიძლება არასწორად იქნეს ინტერპრეტირებული.

ასე, მაგ., როცა ნ.ა.ბერდიაევი ადასტურებს, რომ მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება პნევმატოლოგიური ხასიათისააო, ან როცა წერს „სულიწმინდის ახალ გარდამოსვლაზე სამყაროში“, მას მხედველობაში არ აქვს „მესამე სახარება“ ან სული წმინდის ახალი ერა, რომელიც მოვა ქრისტიანული გამოცხადების შემცვლელად: კონტექსტიდან ნათლად ჩანს, რომ ეს დებულებანი ეხება ესქატოლოგიურ აღსრულებას („ზეციერი იერუსალიმი“). ასევე ნ.ა. ბერდიაევის შემდგომ სიტყვებში „აპოკატასტეზისის“ თაობაზე (რაც აქ უპირისპირდება დასავლურ მოძღვრებას „წინასწარგანსაზღვრულობაზე“), არ უნდა ამოვიკითხოთ აუცილებლად ერეტიკული თვალსაზრისი, უბრალოდ, აპოკატასტეზისი, როგორც საყოველთაო ხსნის (ცხონების) ღვთაებრივი დეტერმინიზმი, რომელსაც იგი თავისუფლების პათოსზე თავის მოსაზრებების საფუძვლად გამოიყენებდა, ფილოსოფოსისთვის ყველაზე ნაკლებ მისაღები იქნებოდა.