ლოგიკა, ენის ფილოსოფია და მეცნიერების ფილოსოფია

თარგმნილია ლ. მაკეევას წიგნის — “ენა. ონტოლოგია, რეალიზმი”-ს — რუსული გამოცემიდან.

 

უილიარდ ვან ორმან ქუაინი (1908-2000) გვევლინება ანალიტიკური ფილოსოფიის პირველ და უდიდეს წარმომადგენლად, რომელიც დაიბადა აშშ-ი. მაგრამ, ის მხოლოდ ამით როდი გამოირჩევა ამ ფილოსოფიური მიმართულების წარმომადგენელთა შორის. თუ ანალიტიკურ ფილოსოფოსთა დიდი უმრავლესობა მეოცე საუკუნეში ესწრაფვოდნენ პრობლემათა თანდათანობით და თანმიმდევრულ გადაწყვეტას, არ ზრუნავდნენ რა მიღებული შედეგების ერთიანი სისტემის სახით წარმოდგენაზე, მაშინ ქუაინი — ესაა, უპირატესად, სისტემური ფილოსოფოსი, და მისი ფილოსოფია გამოიყურება, როგორც შეკრული მონოლითი. (more…)

 თარგმნილია ლ. მაკეევას წიგნის — “ენა, ონტოლოგია, რეალიზმი” — რუსული გამოცემიდან.

                                

შეიძლება, ვინმეს მოეჩვენოს, რომ საკითხი მასზე, თუ როგორ დგებოდა და წყდებოდა ენისა და რეალობის ურთიერთმიმართების პრობლემა ლოგიკური პოზიტივიზმის ფარგლებში არის მოგონილ-ნაძალადევი, რამეთუ არცერთი ფილოსოფიური მიმდინარეობა მეოცე საუკუნეში არ გამოხატავდა მეტაფიზიკისადმი ესოდენ უარყოფით დამოკიდებულებას. მიუხედავად ამისა, ჩვენის აზრით, ლოგიკური პოზიტივისტების მიერ ამ მეტაფიზიკური საკითხის გადაწყვეტა მაინც საკმაო ინტერესს იწვევს. (more…)

თარგმნილია ლ. მაკეევას წიგნის — “ენა, ონტოლოგია, რეალიზმი” — რუსული გამოცემიდან

 

 

ლუდვიგ ვიტგენშტაინის (1889-1951) „ლოგიკურ-ფილოსოფიური ტრაქტატი“ იკავებს განსაკუთრებულ ადგილს მეოცე საუკუნეში შექმნილ ფილოსოფიურ ნაშრომებს შორის. ის გამოირჩევა არა მხოლოდ თავისი არაჩვეულებრივი სტილისტიკითა და ორიგინალური აღნაგობით, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, იდუმალებით, რომლის ბურუსიც გარს აკრავს მის ზოგიერთ, გადამწყვეტი მნიშვნელობის მქონე იდეას. გარკვეული ხარისხით ეს აიხსნება იმით, რომ ვიტგენშტაინმა, პაულ ენგელმანის სიტყვებით რომ ვთქვათ, „გარკვეული ლოგიკური დასკვნები გამოიტანა ცხოვრებასთან და სამყაროსთან არსებითად მისტიკური დამოკიდებულებიდან“ (ციტირებულია [Munitz, 1981, p.180] მიხედვით). (more…)

თარგმნილია ლ. მაკეევას წიგნის — “ენა, ონტოლოგია, რეალიზმი” — რუსული გამოცემიდან.

 

   ამ თავში აღიწერება პირველი ეტაპი ანალიტიკური ფილოსოფიის ფარგლებში ენისა და სამყაროს შესახებ წარმოდგენების განვითარებისა. ამ ეტაპზე შემუშავებული ენისა და სამყაროს ურთიერთმიმართების მოდელის მთავარი მახასიათებელი ნიშანი არის ის, რომ მასზე დომინანტური გავლენა იქონია გერმანელი მათემატიკოსის, ლოგიკოსისა და ფილოსოფოსის, გოთლობ ფრეგეს იდეებმა. ფრეგეს მიერ შექმნილმა კონცეფციამ ახალი ლოგიკისა, ფორმალურ-ლოგიკური ენისა და ლოგიკური სემანტიკისა მისცა განსხვავებული რაკურსი იმ კავშირების კვლევას, რომელთაც ადგილი აქვთ ენასა და იმას შორის, რის აღსაწერადაც ეს ენა გამოიყენება. ეს რაკურსი სხვადასხვა ვარიაციებში გამოხატეს ისეთმა ფილოსოფოსებმა როგორებიც იყვნენ — რასსელი, ვიტგენშტაინი და კარნპი. (more…)

თარგმნილია ლ. მაკეევას წიგნის — “ენა, ონტოლოგია, რეალიზმი” — რუსული გამოცემიდან.

ენის ანალიზი არის ერთგვარი გასაღები და ის ემსახურება რალობის სტრუქტურებისა და შინაარსის გამოვლენას. ამგვარია ანალიტიკური მეტაფიზიკის შემქმნელთა პოზიცია, რომელნიც დარწმუნებულნი არიან იმაში, რომ განიხილავენ რა ენის ფენომენს, მის ზოგად შტრიხებსა და ფუნქციონირების მექანიზმებს, ამით, პარალელურად შეძლებენ შეიქმნან წარმოდგენა სამყაროს ონტოლოგიურ წყობაზეც, ანუ დაადგენენ იმასაც, თუ რას გააჩნია არსებულის სტსტუსი. ცხადია, აქ საქმე არ ეხება ცალკეული, კონკრეტული ნივთების არსებობას, რამეთუ, ამ უკანასკნელთა მიმართ, ეს საკითხი უნდა გადაწყდეს ემპირიული გზით. საუბარია უპირატესად ისეთ, განსაკუთრებულად ზოგად კატეგორიებზე, როგორიცაა ფიზიკური საგნები და პროცესები, თვისებები და მიმართებები, აბსტრაქტული ობიექტები — მაგ., რიცხვები და სიმრავლეები, ფსიქიკური ფენომენები და ა.შ. (more…)

 თარგმნილია წიგნის – „ენა, ონტოლოგია და რეალიზმი“ — რუსული გამოცემიდან.

 

   მეოცე საუკუნის დასაწყიში ჩასახული ანლიტიკური ფილოსოფია, მოასწავებდა „რადიკალურ განხეთქილებას, განდგომას თავბრუდამხვევი მეტაფიზიკური ტრადიციისგან” (სტრაუდი, 1998, C. 510). ოღონდ, ანალიტიკურ ფილოსოფოსთა ერთი ნაიწილისთვის ეს განხეთქილება ნიშნავდა მეტაფიზიკაზე უარის თქმას ზოგადად, მის ნებისმიერ გამოვლინებაში, ხოლო მეორეთათვის — პრინციპულად ახალი ტიპის მეტაფიზიკური თეორიის შექმნას. ახალი მეტაფიზიკის შექმნაში ხედავდნენ უმთავრეს ამოცანას ბერტრან რასელი და ის ფილოსოფოსები (პირველ რიგში, უ.ვ.ო. ქუაინი და პ. სტროსონი), რომლებმაც მეოცე საუკუნის შუა წლებში, ე.ი. ანალიტიკურ ფილოსოფიაში ანტიმეტაფიზიკური განწყობის ოცდაათწლიანი ბატონობის შემდეგ, ითავეს მეტაფიზიკის რეაბილიტაციის მოთხოვნით გამოსული მოძრაობის წინამძღოლობა. აქედან მოყოლებული, ანალიტიკურ ფილოსოფოსთა შორის კვლევის ამ სფეროსადმი ინტერესი განუხრელად იზრდება. (more…)

ყოველ ენას აქვს წესები, რომლებიც სიზუსტის მეტ-ნაკლები ხარისხით განსაზღვრავენ მაგ., იმას, ეკუთვნის თუ არა ნებისმიერად მოცემული გამოსახულება ამ ენას (აზრიანია თუ არა მასში), და თუ ეკუთვნის, მაშინ როგორია მისი მნიშვნელობა (რას ნიშნავს იგი). (more…)

ენა არ არის ნიშანთა გამოყენების ერთადერთი არე. ნიშნებს ვხვდებით აგრეთვე არაენობრივ, კერძოდ, ფსიქიკურ, სოციალურ, ბიოლოგიურ და ტექნიკურ პროცესებში. არმოჩნდა, რომ არსებობს მრავალი მნიშვნელოვანი მსგავსება სხვადასხვა სფეროში გამოყენებულ ნიშანთა აღნაგობა-ფუნქციონირებას შორის. ამან განაპირობა სპეციალური ინტერდისციპლინარული დარგის, ნიშანთა ზოგადი თეორიის — სემიოტიკის (ბერძ. Semion — ნიშანი) — ჩამოყალიბება, რომელიც სწავლობს ნიშანთა ფუნქციონირებისა და ნიშანთა სისტემების ზოგად კანონზომიერებებს. (more…)

ენის უძირითადესი თავისებურება ისაა, რომ ყოველი სიტყვა, სიტყვისაგან შედგენილი ყოველი გამოსახულება, ფრაზა თუ წინადადება არის ნიშანი, ხოლო ენა მთლიანობაში არის „ნიშანთა სისტემა“. სწორედ ნიშანთა სისტემა უნდა იყოს ლოგიკაში ენა-ობიექტი. მაგრამ ამ თვალსაზრისით არსებობს განსსხვავებაც, რომელიც საჭიროებს განმარტებას. (more…)

 

ბუნებრივ ენას, რომელიც ადამიანთა გარკვეულ ჯგუფში კომუნიკაციის საშუალებად ისტორიულად ჩამოყალიბდა და რომელსაც ყოველდღიურად ვიყენებთ, მაგ., ქართულს, სემანტიკური დახშულობის გარდა აქვს ლოგიკური კვლევის ექვივალენტობისთვის ხელისშემშლელი სხვა ხარვეზებიც, რომლებიც ქმნიან დაბრკოლებას, და ზოგჯერ დაუძლეველს, ლოგიკურ კანონზომიერებათა გამოვლენა-შესწავლისთვის. ამავე დროს ხაზი უნდა გაესვას იმ გარემოებას, რომ აქ იგულისხმება ხარვეზები ლოგიკური კვლევის შესაძლებლობასთან, მის ნაყოფიერებასთან მიმართებაში და არა ხარვეზ-ნაკლოვანებები საერთოდ. ბევრი რამ, რაც ნაკლოვანებაა ლოგიკის პოზიციიდან, არის ენის ბუნებრივი, ისტორიულად ჩამოყალიბებული თავისებურება, რომელნიც ანიჭებენ ყოველ კონკრეტულ ენას მისთვის დამახასიათებელ კოლორიტულობას, ლაკონურობას, ექსპრესიულობას, სხვა ძვირფას თვისებებს მხატვრული თვალსაზრისით და წარმოადგენენ აუცილებელ პირობას იმისა, რომ ენამ შეძლოს კომუნიკაციური პროცესებისთვის სამსახურის გაწევა. (more…)