(კრებულიდან “ფილოსოფიური ძიებანი”, N-23. 2019 წ)
ანთროპოსის მიკროკოსმოსად განხილვას ფილოსოფიის ისტორიაში დიდი ხნის ისტორია აქვს. ეს განხილვები ძირითადად ანალოგიებით მსჯელობის ხასიათს ატარებდა — მიკროკოსმოსი (კერძოდ კი ადამიანი ზოგადად) მოიაზრებოდა კოსმოსის იგივე მაკროკოსმოსის მსგავს, ოღონდ მასშტაბებში შემცირებულ, მოწესრიგებულ, კანონქვემდებარე და ა.შ. მოცემულობად.
ამგვარი განხილვისას ძალზე ზედაპირულები რომ არ აღმოვჩნდეთ წინასწარვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ მაკროკოსმოსისა და მიკროკოსმოსის მხარეებს შორის პირველი იმთავითვე მოცემული ან თავისთავად ჩამოყალიბებული ერთეულია, ხოლო მეორე ასეთად და ასეთად შეიძლება ან უნდა იქცეს. ცხადია, აქ საქმე ეხება მიკროკოსმოსს როგორც ანთროპოსის შინაგან, გნებავთ სულიერ-გონით სამყაროს და არა ანთროპოსს როგორც ფიზიკურ-ვიტალურ მოცემულობას, რომელიც ისედაც მაკროკოსმოსის უშუალო ნაწილთაგანია.
მეორე შენიშვნა იქნება ის, რომ მანამ, სანამ ბუნებისმეტყველებას ცოდნის შენობის აგებისთვის წერტილი არ დაუსვამს (რაც, ალბათ, არც მოხდება) ჩვენ არ გვეცოდინება თუ რამდენად ადექვატური სახე ექნება ამგვარი ანალოგიებით წარმოებულ მსჯელობას. ცხადია, არც ის გვეცოდინება, თუ რა სახეს მიიღებს რეალიზების შემდეგ ანთროპოსის პოტენციური მიკროკოსმოსი.
გარდა ამისა, გაურკვეველი დარჩება ისიც თუ 1) რამდენად ერთნაირი შინაგანი სამყარო ჩამოუყალიბდება თვითოეულ ანთროპოსს და ასევე ის, თუ 2) რომელი მათგანის მიკროკოსმოსი ემსგავსება უფრო მაკროკოსმოსს. ეს ყველაფერი, რა თქმა უნდა, ამცირებს განხილვის შედეგად მიღებული დასკვნების საყოველთაობის ხარისხს.
ერთი სიტყვით, ამ მსჯელობის ხასიათი ერთობ მიახლოებითი, სავარაუდო უნდა გამოვიდეს და არა უეჭველი, ევიდენტური სზუსტით დადგინებული.
. . . . .
ანთროპოსის ყოფიერება, როგორც ბიო-ფსიქოლოგიურად ისე გონით-მეტაფიზიკურად ერთგვარი დაძაბულობაა, რომლის გაძლებაცა და ატანაც ყოველი ცალკეული ანთროპოსის ყოველდღიური ცხოვრებისეული საზრუნავია. ამ საზრუნავს ყველა ანთროპოსი ერთნაირი წარმატებით როდი ართმევს თავს. უამრავი ანთროპოსის ფსიქიკა და ფიზიოლოგია დანგრეულა, ინგრევა და დაინგრევა ამ გზაზე, მაგრამ სხვა გზა არ არსებობს ამ ქვეყნად, ესაა ცხოვრება. განსაკუთრებით ეხება ეს ანთროპოსთა იმ სრულ უმრავლესობას, რომელთაც ბიო-ფსიქიურს მიღმა, რაღაც უფრო მაღალი რანგისა არაფერი ეგულებათ. თუ ანთროპოსის ბიო-ფსიქიურს ღრმა, იმანანტური, გონითი, მეტაფიზიკური, ტრანსცენდენტური არ ეპირწონება, მაშინ ის ამ უკიდეგანო, უზომიერო, ინდიფერენტულ და თავისი ძნელად საწვდომი გზით მიმავალ სამყაროში სრულიად უიმედოდაა გადაგდებული და განწირული. ეს ფატალური ამაზრზენობა მთელი ცხოვრება ტანჯავდა მაგ., პასკალს, ხოლო კანტი განცვიფრებული იყო იმით, რომ ვარსკვლავებით მოჭედილი უკიდეგანო ზეცის გარემომცველობიდან მომავალი უსუსურების განცდისგან თავის დაღწევის გზა გადიოდა ადამიანის იმანენტურ სიღრმეებში დანთქმულ, ძლივს მოკიაფე ზნეობრიობის გრძნობაზე, გრძნობაზე, რომელიც არა ყველა ანთროპოსის მიერ შეიგრძნობა და არა ყველა ანთროპოსის მიერ მიიღება ანგარიშში. მართლაც, სინდისის ხმას დიდი ძალა აქვს, დიდი მეტაფიზიკური ძალა, და არ არსებობს არავითარი გარანტია, რომ ანთროპოსი, რომელიც მას ვერ შეიგრძნობდა მანამდე თავის იმანენტობაში, ერთხელაც არ გაისრისება მისი გამაყრუებელი, უცაბედად მოვრდნილი ზვავისგან. სწორედ ამ დროს ცნობიერდება იმ უკიდეგანო შინაგანი სიღრმის არსებობა, რომლის წიაღიდანაც ამოჩქეფა სინდისის ექსისტენციალურმა ჟღერამ, რომელიც ანთროპოსის იმანენტობაში მანამდე თითქოს უხმოდ სუფევდა. ეს იმანენტური „უფსკრული“ არანაკლებ “თავზარდამცემად უკიდეგანო” შეიძლება გახდეს, ვიდრე ვარსკვლავებით მოჭედილი ზეცა ჩვენს თავზე და სწორედ ამ შემთხვევაში მივიღებთ სახეზე ნამდვილ მიკროკოსმოსს. ცხადია, ამგვარი რამის გაცნობიერებას მხოლოდ სინდისის ძახილი არ იწვევს ხოლმე, იგივე ტიციან ტაბიძეში ამას იწვევდა მაგ., მუზა, მეწყრად მოვარდნილი ლექსი, რომელიც მას ცოცხლად მარხავდა, ამას იწვევს აღსარება-სინანული, რომელმაც მაგ., ავგუსტინე სულიერ ფერიცვალებამდე მიიყვანა ან სიყვარული, რომელიც შეიძლება იმდენად დიდი გახდეს, რომ მთელი სამყარო, მტერი და მოყვარე მოიცვას და ა.შ. აქ საქმე გვაქვს მეტაფიზიკურისა და იმანენტურის ურთიერთობის ექსისტენციალურ ცდებთან, რომელიც იძლევა სრულიად უნიკალურ ანთროპულ გამოცდილებას.
როდესაც ანთროპოსში ამგვარი იმანენტური სიღრმისეულობა აღარ იგულვება, ის განწირულია გარემომცველი სამყაროს უსასრულობის, გულგრილობის, უთანაზომობის წნეხში გასრესვისთვის. იმანენტური სამყარო და მხოლოდ ის არის ჭეშმარიტად მეტაფიზიკური მოცემულობა. უდიდესი, ეტიმოლოგიური მიზეზის მქონე შეცდომაა მეტა-ფიზიკურის ძიება ანთროპულს გარე არსებული ფიზიკური სამყაროს მიღმა. თუ ანთროპოსის მზერა მიმართულია გარეთ, იქ შეუძლებელია დანახვა რაიმე არაფიზიკურისა. ანთროპოსს გარეთ მხოლოდ ფიზიკური, „ცუდი უსასრულობა“ ძევს. ანთროპოსი-დან და გარეთ იწყება უსასრულო ფიზიკური სამყარო, ფიზიკური სამყაროს უსასრულობიდან და ანთროპოსის-კენ, ანთროპოსის იმანენტური სამყაროს მიჯნასთან, ფიზიკური უსასრულობა სრულდება, ზღვარი ედება, და ეს ერთადერთი ზღვარია, რომელიც ფიზიკურ უსასრულობას შეიძლება დაედოს. შეიძლებას აქ იმიტომ ვამბობთ, რომ ანთროპოსის იმანენტური, გონით-მეტაფიზიკური სამყაროს უსასრულობა პოტენციაა და არა აუცილებელი რეალობა. ჩვენი ანთროპოლოგიური სურათის თანახმად, აუცილებელი რეალობა ანთროპოსში არის მხოლოდ მისი ერთი, ანიმალური პლასტი, იგივე ცხოველი, რომელიც ინსტინქტური ლტოლვების მონაა და ხელმძღვანელობს შიშველი, გულუბრყვილო ემპირიული მონაცემებით. ცხადია, რომ ამ უკანასკნელსაც გააჩნია თავისი შინაგანი სამყარო, რომელსაც სულიერი სამყარო მხოლოდ იმდენად შეიძლება ეწოდოს, რამდენადაც ის ცოცხალი არსების კუთვნილებაა, ანუ წმინდად ბიოლოგიურ-ფსიქოლოგიური, ან, გნებავთ, გრამატიკული აზრ-გაგებით. ამგვარად გაგებული იმანენტური სამყარო ერთობ შეზღუდულია, ზღვარდებულია, მაგრამ მაინც ის წარმოადგენს იმ ზღურბლსა და ბილიკის დსაწყისს, რომელსაც ანთროპოსი პიროვნებად ამაღლების გოლგოთაზე აჰყავს. პიროვნებაც პოტენციაა, რომელიც ერთობ იშვიათად ხორციელდება და სწორედ ის ხდება იმ უსასრულო იმანანენტური სამყაროს, მიკროკოსმოსის მატარებლი, რომელსაც თავად ქმნის პიროვ-ნებად შედგომის გზაზე. პიროვ-ნების შინაგან სამყაროსთან წყდება ფიზიკური სამყაროს დამთრგუნველი უსასრულობა და იმანენტურ-ექსისტენციალურ ბილიკზე გავლით იწყება ჭეშმარიტად მეტაფიზიკური რეალობა.
ანთროპოსს ცხოველურ დონეზე გააჩნია ანიმალური სულიერება ისევე, როგორც ნებისმიერ ცხოველს, შესაბამისად საკუთარი ცენტრალური ნერვული სისტემის განვითარებულობისა. იშვიათად, მაგრამ მაინც, ჩვენ ვხვდებით ცხოველთა სამყაროში მაგ., ზნეობრივად ამაღელვებელ ქცევებს. ეს განსაკუთრებით თვალშისაცემი გახადა თანამედროვე ტექნოლოგიების მეშვეობით გადაღებულმა ნატურალისტურმა კინო-დოკუმენტალისტიკამ. რაც უფრო მაღალგანვითარებულ ცხოველთან გვაქვს საქმე ამგვარ გამოვლინებებს ალბათ უფრო ხშირად წავაწყდებით და ეს ეხება ველურ ტომებად მცხოვრებ ანთროპოსებსაც. კი, მაგრამ, რატომ მოვდივართ აღტაცებაში, რატომ გვაოცებს ცხოველის ის ქცევა რომელიც, მაგ., ატარებს ზნეობრივი ქმედების ნიშნებს? იმიტომ, რომ წინასწარ დაშვებული გვაქვს ის დებულება, რომლის თანახმადაც ცხოველს არ გააჩნია ზნეობრიობის შეგნებული ცნობიერება, რომ მისი ზნეობრიობის ნიშნების მატარებელი ქცევა შემთხვევითია და ა.შ. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ამგვარი ნიშნები ცხოველთა თუ ველურ ანთროპოსთა ქცევაში აშკარად თვალშისაცემია ზნეობრივი ცნობიერების მატარებელი ანთროპოსისთვის და ამის ხელაღებით უარყოფა შეუძლებელია. ყველაზე უფრო მისაღები ახსნა ყოველივე ამისა, ჩვენის აზრით იმაში მდგომარეობს, რომ ანიმალურ არსებას, მიუხედავად შინაგანი სამყაროს შეზღუდულობისა, გააჩნია რაღაც მაკავშირებელი ძაფი ზემოხსენებულ გონით-მეტაფიზიკურ რეალობასთან. ამ უკანასკნელს კი ახასიათებს ექსისტენციალური გამონათება, უეცარი თავსდატეხვა და გაელვება. ეს უეცარობაა სწორედ მიზეზი იმისა, რომ ცხოველის ქცევაში ამოკითხული ნიშნები ზნეობრივი ქმედებისა ჩვენთვის შემთხვევითობის ეფექტს ქმნის და გვიჩენს ეჭვს — თუ ეს ყოველივე შემთხვევითი არაა, მაშინ რატომ არ აქვს ამგვარ ქცევებს ცხოველის ყოფაში რეგულარული ხასიათი? კი, მაგრამ, ამგვარ ქმედებებს რეგულარული ხასითი არ აქვს ანთროპოსთა იმ თანამედროვე ერთობაშიც კი თავი რომ განვითარებულ, ცივილიზებულ „ადამიანად“ მოაქვს. ნამდვილი, შეგნებული, უანგაროდ ზნეობრვი ქმედება თანამედროვე საზოგადოებაშიც ერთობ იშვიათი ხილია და რატომ უნდა ჰქონდეს მას რეგულარული ხასიათი ცხოველის ყოფაში? რეგულარული ხასითი საკუთარ შეგნებულ ზნეობრივ ქმედებებს შეიძლება მისცეს მხოლოდ იმ ანთოპოტიპმა, რომელსაც ჩვენ ვუწოდებთ „პიროვ-ნებას“. რამდენადაც იშვიათია ანთროპოსთა საზოგადოებაში პიროვ-ნება, იმდენად იშვიათია ნამდვილი, შეგნებული, უანგარო ზნეობრივი ქმედებაც.
. . . .
მიკროკოსმოსად ანთროპოსის წარმოდგენა და ამ უკანასკნელის მაკროკოსმოსთან მიმართებაში, პოლზრიზაციაში განხილვა, როგორც ითქვა, ძალიან დიდი ხნის ხილია ფილოსოფიაში. ამ საკითხის წმინდად ფილოსოფიის ისტორიული დემონსტრირება ჩვენს უშუალო ინტერესებში არ შედის, მით უმეტეს, რომ ამის თაობაზე ფილოსოფიის ისტორიაში უკვე საკმაოდ ბევრი თქმულა და დაწერილა. ჩვენ უბრალოდ გვსურს, რომ ეს თამატიკა გარკვეული ინტერპრეტირებით ჩვრთოთ იმ ანთროპოლოგიურ კონტექსტში, რომელიც წარმოდგენილი გვაქვს წინამდებარე კრებულში გამოქვეყნებულ სტატიათა საკმაოდ ვრცელ ციკლში.
ანთროპოსი მიკროკოსმოსად შეიძლება წარმოვიდგინოთ არა ცალსახოვნად, არამედ იმდენსახად, რამდენ პლასტსაც, განზომილებასაც ვგულვობთ ჩვენ ანთროპულ ყოფიერებაში. ასეთ პლასტებად მივიჩნევთ ოთხს: 1. ემპირიული სუბიექტ-ობიექტი, ანუ ცხოველი, 2. რაციონალური სუბიექტ-ობიექტი, ანუ საკუთრივ ადამიანი, 3. ინდივიდუალი, ანუ მოფიქრალი მე, თვისტომთა შორის ორიგინალური ხედვით გამორჩეული შემოქმედი და 4. პიროვ-ნება, ანუ ანთროპოსის ის პოტენციური ცენტრი, რომელმაც შეიძლება შეგნებულად, თავისუფლად მართოს ყველა სხვა პლასტში მიმდინარე პროცესები (ბიოლოგიური, ქიმიურ-ფიზიკური, ფსიქიკური, შემოქმედებითი თუ ექსისტენციალური).
თუ ჩვენ მაკროკოსმოსს წარმოვიდგენთ, უპირველეს ყოვლისა ერთგვარ მოწესრიგებულ მთლიანობად, მაშინ თვითოეულ პლასტთან მიმართებაში შეიძლება ვილაპარაკოთ ოთხგვარ მიკროკოსმოსზე. ვიტალურიც, ადამიანურიც, ინდივიდურ-შემოქმედებითიცა და პიროვნულიც ცხადია, გარკვეული მოწესრიგებული მთლიანობაა, მაგრამ ეს საკითხის მეტისმეტად გამარტივება იქნება იმ შემთხვევაშიც კი, თუ წესრიგისა და მთლიანობის ცნებებს მივცემთ ერთობ ორიგინალურ ინტერპრეტაციას. თუმცა, რაოდენი ორიგინალურობის გამოჩენასაც არ უნდა ვეცადოთ, ყველგან აგვედევნება ერთგვარი ბეკონისეული იდოლა, რომელიც ამ ცნებებს მიკროკოსმოსთან მიმართებაში აძლევს კანონდამოკიდებულების ინტერპრეტაციას. ამ უკანასკნელის თანახმად, სამყარო კოსმოსია იმდენად, რამდენადაც მასში მიმდინარე პროცესები ექვემდებარებიან ბუნების კანონებს. ეს უკანასკნელნი წარმოიდგინებიან უცვლელად და სამყაროს შემადგენელი ყოველი ნაწილისთვის ერთნაირი ძალის მქონედ. ამგვარი გაგება წესრიგისა ერთობ დრომოჭმულია. კვანტურმა ფიზიკამ და ფარდობითობის თეორიამ ამგვარი დამოკიდებულება უკვე დიდი ხანია შეცვალა — კვანტურ და ასტრონომიულ დონეებზე კანონდაქვემდებარებულობის ცნებას სრულიად განსხვავებული მნიშვნელობა გააჩნია, ხოლო ფარდობითობის თეორის თანახმად, ფიზიკის ისეთი ფუნდამენტური ცნება როგორიცაა დრო სრული ფანტასტიური ბურუსით მოცულად წარმოგვიდგება ფიზიკის სხვა, ისეთ არანაკლებ ფუნდამენტურ ცნებასთან მიმართებაში, როგორიცაა მაგ., სიჩქარის ცნება. დაბალ და ზემაღალ სიჩქარეებთან მიმართებაში დრო სრულიად სხვადასხვაგავარ კანონდამოკიდებულებას იჩენს, რაზეც აქ სიტყვას აღარ გავაგრძელებთ.
მაშასადამე, სრულიად აღარაა გასაკვირი ის ფაქტი, რომ დრო ანთროპული ყოფიერების ამგებ ცალკეულ პლასტებთან მიმართებაშიც სხვადასხვანაირ ხასიათსა და კანონდამოკიდებულებას ამჟღავნებდეს. მაგ., ბიოლოგიური დრო ცხოველურ პლასტთან მიმართებაში დიდწილადაა დამოკიდებულ-განსაზღვრული წელიწადის, თვეების და ა.შ. ციკლურ ცვალებადობასთან; ფრინველები იწყებენ გადაფრენას, მღრღნელები იწყებენ საკვების მომარაგებას სწორედ ამ ციკლური ცვალებადობების შესაბამისად. მეტიც, თვით ისეთი ბიოლოგიურად მნიშვნელადი აქტიც, როგორიცაა გამრავლება, დამოკიდებულია ამ ციკლურ წრებრუნვაზე. ეს დროის სრულიად განსხვავებული ლავირებაა თავისი გამონაკლისებითა და კანონშესაბამისობისგან ხშირი გადახვევებით, რაც გამოწვეულია მაგ., ლოკალური მიკროკლიმატური პირობებით. აქ დროს გააჩნია დასაწყისიც და დასარულიც, მორიგეობითი კვლავგანმეორადება და ერთფეროვნება — ის იწყება ყოველი კონკრეტული ცხოველის დაბადებით და სრულდება სიკვდილით, ხოლო ამ განსაზღვრულ მონაკვეთში ფუნქციობს ერთი და იგივე პროცესების ციკლური მონაცვლეობით.
თავისი სადინარებით მიედინება ე.წ. ფსიქოლოგიური დროც. მაგ., ფსიქოლოგიურად დროის განცდა ანთროპოსის სხვადასხვა ასაკობრივ ეტაპზე სხვადასხვანაირია — საშუალო ასაკში და ხანდაზმულობისას დრო უფრო სწრაფად გადის ვიდრე ჯეელობაში. რაც უფრო ემატება ასაკი ანთროპოსს დროის მსვლელობის სიჩქარეც იმატებს. თუ ახალგაზრდობაში დრო „თავზე საყრელად“ გვაქვს შემდგომ და შემდგომ ის აღარაფერზე გვყოფნის. სკოლაში სწავლისას ყველას გამოუცდია, რომ 45 წუთი (ჩემს ბავშვობაში ასეთი ხანგრძლივობის გაკვეთილები ტარდებოდა) სულაც არ გადის 45 წუთში, ის უსასრულოდ ხანგრძლივი გვეჩვენება, მაშინ, როცა საზაფხულო არდადეგები (სამთვიანი) ხელსა და ხელს შუა გაგვირბის. მსგავსი მაგალითები ძალზე ბევრია, რაც დროის ფენომენის სრულიად სხვადასხვაგვარ ჰიპოსტაზზე მიგვანიშნებს.
რაციონალურ სუბიექტ-ობიაქტთან, ანუ „საკუთრივ ადამიანთან“ მიმართებაში დროს ორადი კანონშესაბამისობა ახასიათებს, რაც უკვე ნათლად გამოხატავს მიკროკოსმოსისა და მაკროკოსმოსის ორგვარ ინსტანციასთან — ფიზიკურთან და მეტაფიზიკურთან — ონტოლოგიურ კავშირს.
რაციონალური სუბიექტ-ობიექტი შემეცნებითი წვდომის გზაზე მიემართება ა) ლოგიკური (გულისხმობს მარადიულ ზედროულობას) და ბ) ემპირიულ-ცდისეული (გულისხმობს ცვალებად დროულობას) ბილიკებით. ამ ორი, ეხლა უკვე კარგა ხნის მოთანამშრომლე (გავხსენოთ ანტიკურობა სადაც პრიორიტეტი სრულად ენიჭებოდა პირველს) მიდგომის ბუნების გაშიფვრა ფილოსოფიის ისტორიაში არაა ახალი ხილი. პრინციპში დაგენილ ჭეშმარიტებად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ ლოგიკური და მათემატიკური ობიექტები არაა ფიზიკური დროითა და სივრცით განსაზღვრული რეალიები. მათი იდეალისტურ-მეტაფიზიკური ბუნების დემონსტრირება, პლატონიდან მოყოლებული, წარმოადგენდა არაა ერთი დიდი მოაზროვნის (მაგ., დეკარტი ან ჰუსერლი) სამოღვაწეო ამოცანას. ამ უკანასკნელთა შორის პოზიტივიზმის ისეთი წარმომადგენლებიც კი გვხვდებიან, როგორიცაა მაგ., რასსელი და ვიტგენშტაინი, რომლებმაც განიცადეს ფრეგეს ფენომენოლოგიური ორიენტაციის ლოგიკურ-ფილოსოფიური იდეების ზეგავლენა.
რაც შეეხება ემპირიულ-ცდისეულ მიდგომას, ის ობიექტები, რომლებთანაც მას გააჩნია მიმართება, მთლიანად ფიზიკური დროულ-ვრციული არტახებითაა შეკრული.
საკვირველია, რომ ანთროპული ყოფიერების პლასტებიდან, სწორედ რაციონალური სუბიექტ-ობიექტის დონეზე ედება საფუძველი მსოფლმხედველობრივ ნიჰილიზმს, რომელიც მოკლებულია ყველაფერი ზემოხსენებულის შეგრძნება-განცდას, ხოლო ცოდნის თვალებით კი ცდისეულ-ემპირიულის გარდა ვერაფერს ხედავს. არადა, როგორც პოპერი ამბობდა — ნატურალისტური დაკვირვებებით მოპოვებული ჩანახატებით შევსებული რვეულების დასტების ანაბარა ვერ მივიღებთ, მაგ., ბიოლოგიას, როგორც მეცნიერებას. ე.ი. ლოგიკურ-მეტაფიზიკურის გარეშე, რომელიც უნდა დაე-ორგანონოს ემპირიულს ჩვენ ვერ ავაგებთ ცოდნის მწყობრ შენობას.
. . . . .
შემეცნებითი მიმართების ობიექტთა ბუნების ნათელყოფისას ფიზიკური, სოციალური, ფსიქოლოგიური და ა.შ. ფენომენები აშკარავდებიან, სისტემატიზირდებიან და ლაგდებიან ცოდნის შენობად ლოგიკურ-მეტაფიზიკურის მეოხებით. ლოგიკურ-მეტაფიზიკური გამოიხატება იმით, რასაც ფილოსოფიაში თუ აქსეოლოგიაში, სიკეთისა და მშვენიერების გვერდით, მოიხსენიებენ ჭეშმარიტებად. როცა საქმე ეხება რაციონალურ სუბიექტ-ობიექტს, ანუ საკუთრივ ადამიანს, მაშინ ეს ხსენებული ჭეშმარიტება წარმოგვიდგება სრულიად ცალსახად — წმინდა ლოგიკურად ან სციენტისტურად. ამ შემთხვევაში მიზანი შემეცნებისა არის მოპოვება ჭეშმარიტი ცოდნისა, რაც აუცილებლობით გულისხმობს ცოდნას თავად ჭეშმარიტებისა — თუ არ ვიცით რა არის ჭეშმარიტება, არც ის გვეცოდინება, თუ რომელია ჭეშმარიტი ცოდნა.
ცოდნაში გამოხატული ბუნება ჭეშმარიტებისა არის მშრალი, ფორმალიზებული ანუ ყოველგვარი ემოციებისა და გრძნობებისგან დაცლილი. ცოდნით შეიძლება ბევრი რამ ვიცოდეთ, მაგრამ ყველაფერი ეს არ გვქონდეს უშუალოდ ნაგრძნობ-განცდილი, საკუთარ ტყავზე ნაგემი. იგივე ვითარებაა ჭეშმარიტების, როგორც ერთ-ერთი უმაღლესი მეტაფიზიკური ღირებულების შემთხვევაშიც.
რაციონალური სუბიექტ-ობიექტი ცდილობს ცოდნის მოპოვებას ჭეშმარიტების თაობაზე და არა მის (ჭეშმარიტების) შეგრძნებას, განცდას, „შეხებას“. არცერთი მეცნიერული დისციპლინის აუცილებელ ამოცანას არ წარმოადგენს საკუთარი საგნის შეგრძნება-განცდა და მით უმეტეს შეგრძნება ჭეშმარიტებისა თავისთავად.
მშვენიერების ბუნების ნათელყოფას ემსახურება, მაგ., ხელოვნება. ყოველი ჩვენთაგანის გული ალბათ არა ერთხელ შეუტოკებია დიდი მხატვრების, მწერლებისა თუ კომპოზიტორების ნაწარმოებებს. იმის გაგება და დანახვა ცოდნის თვალებით, რასაც განვიცდით ამ ნაწარმოებებთან კონტაქტისას, სრულიად ფუჭი და უნაყოფო წამოწყებაა. ამის თაობაზე ბევრი თქმულა და დაწერილა, რის საფუძველზეც შეიძლება ითქვას, რომ მშვენიერების მეტაფიზიკა ხელოვნებაში სწორედ შეგრძნება-განცდის ფანჯრიდან მიიწვდომება.
რაც შეეხება სიკეთეს, როგორც ერთ-ერთ უმაღლეს მეტაფიზიკურ ღირებულებას, მის თაობაზე აზრთა სხვადასხვაობა დღემდე არსებობს. უკვე სოკრატე მიიჩნევდა, რომ სიკეთე დამოკიდებულია არა გრძნობა-განცდაზე, არა „გულზე“, არამედ ცოდნაზე.
ქრისტიანული სულისკვეთებით ნასაზრდოები მიმდინარეობანი კი პირიქით, მიიჩნევდნენ, რომ სიკეთე, თუ ის „გულიდან“ არ მოდის და გრძნობების ალზე არ იწვის, არაა სიკეთე. ნამდვილი, უანგარო სიკეთე მხოლოდ ამგვარი წარმომავლობისა შეიძლება იყოს, რამეთუ ცოდნა უდიდესწილად ანგარიშია, რხოლო ანგა-რიში უშუალოდ ემეზობლება ანგა-რებას.
ჩვენის აზრით ეს მეორე მიდგომა უფრო ახლოსაა ჭეშმარიტებასთან. სიკეთე ხორციელდება შეგნებით, ეს უკანასკნელი კი, უპირველეს ყოვლისა, მოედინება საკუთარი თავის სხვის მდგომარეობაში ჩაყენებიდან, ისე შეგნებულობა არ მოდის. სხვის ადგილზე საკუთარი თავის დაყენებამ უნდა მოგვცეს განცდა სხვისი მდგომარეობისა — ჩვენ უნდა გვეტკინოს სხვისი ტკივილი, გაგვიხარდეს სხვისი სიხარული … ამ დროს მოდის შეგნება ანუ უკვე ნამდვილი „ცოდნა“ იმ მდგომარეობისა, რომელშიც იმყოფება სხვა. მე ვფიქრობ, რომ სოკრატეს ამგვარი ცოდნა უნდა ჰქონოდა მხეველობაში და არა ცოდნა დისციპლინარული გაგებით. ამიტომ გარკვეული ჭეშმარიტება მის პოზიციაშიც ძევს.
მაშ ასე, რაციონალური სუბიექტ-ობიექტი არ ცდილობს რა შეიგრძნოს ჭეშმარიტება, არამედ მხოლოდ იღებს მშრალ დისციპლინარულ ცოდნას მასზე და კმაყოფილდება პრაქტიკულ-ზედაპირული შედეგებით, საერთოდაც კარგავს თვალთახედვიდან ლოგიკურ, ეთიკურ და ესთეტიკურ მეტაფიზიკურს და რჩება ფიზიკური, „ცუდი უსასრულობის“ — სანსარას ტყვეობაში.
განსხვავებით ამისგან ინდივიდუალი თავისი შემოქმედებითი აქტივობით ცდილობს ფიზიკურის ისე ამოძრავებას, შედევრირებას, რომ მასში რეციპიენტმა დაინახოს, თუნდაც ბუნდოვნად შეიგრძნოს და განიცადოს ჭეშმარიტების, სიკეთისა და მშვენიერების მეტაფიზიკა, რასაც მივყავართ კათარზისამდე, სულიერ და ზნეობრივ ფერისცვალებამდე, ანუ ორიგინალური მიკროკოსმოსის ჩამოყალიბებამდე.
ინდივიდუალის მიერ საკუთარ ფიქრთა დენაში გარდატეხილი შინაარსები სრულიად დამოუკიდებელნი არიან. ფიქრში მის-ნებურად და არა მე-ს-ნებურად ხდება როგორც ემპირიული, ისე ფსიქოლოგიური და რაციონალური შინაარსების ფერისცვალება. შემოქმედი ინდივიდუალი საკუთარი ფიქრთადენის მორჩილი და მხატვრული ფორმის მიმცემი, გამფორმებელია — „მე არ ვწერ ლექსებს, ლექსი თვითონ მწერს…“. მის ფიქრში ექსისტენციალური გამონათებებით უეცრად შემოდის ჭეშმარიტების, სიკეთისა და მშვენიერების მეტაფიზიკური შუქ-ჩრდილები, რომელთა ზეგავლენაც მას სრულიად ცვლის და სხვათაგან განსხვავებულად, უნიკალურად აქცევს. ამიტომაა, რომ იგივე ვან გოგი და ნიკო ფიროსმანი „თეთრი ყვავებივით“ გამოიყურებიან Man-ის ფონზე.
ამგვარი არაორდინალური შინაგანი ასამყარო, მიკროკოსმი არად დაგიდევთ სკოლურ ცოდნასა და გულუბრყვილო ემპირიულ გამოცდილებას. რა მნიშვნელობა აქვს იმის ცოდნას, მზე ბრუნავს დედამიწის გარშემო თუ პირიქით? როგორც ამბობდა კამიუ, უმთავრესია, თუ რა ხდება ჩემს თავს, ჩემს სულში, რატომ ვარ ამ ქვეყნად, რა მელის წინ …
მაშასადამე, მეტაფიზიკურთან არსებული ღრმა ანთროპოკავშირი შემეცნებით დონეზე იხსნება ემპირიული სუბიექტ-ობიექტის, ანუ „საკუთრივ ადამიანის“ პლასტში; თუმცა ამ კავშირის შედეგები ამ დონეზე ცალმხრივ შეფასება-დაფასებას იღებს. პრიორიტეტულია არა ის საფუძვლად მდებარე ლოგიკურ-მეტაფიზიკური, რომელიც ჭეშმარიტების როგორც მარადიული ღირებულების ერთ-ერთი ჰიპოსტაზი (შემეცნებით-სციენტისტური) და მეცნიერული გამოცდილების რეგულატორია, არამედ ის ზედაპირულ-ემპირიული, რომელიც სახეზე იძლევა „ტექნოლოგიურ სასწაულებს“, მაგ., მობილურ ტელეფონსა და კომპიუტერს. ეს პრიორიტეტულობა იმდენად ყოვლისშთანმთქმელია, რომ Man-ის თვალთახედვიდან სრულიად აქრობს ხელშესახებს მიღმა არასებულ მომწესრიგებელ ლოგიკურ-მეტაფიზიკურ საწყისს, ჭეშმარიტებას როგორც უმაღლეს ღირებულებას, რაც შედეგად იძლევა მსოფლმხედველობრივ ნიჰილიზმს. ანთროპოსის ადამიანური პლასტი ჩვენს ერთ-ერთ წინამორბედ სტატიაში „ადამიანი მასა და Man-ი“ გავყავით ორ შტოდ — ე.წ. Man-ი მოდერნულ ეპოქაში წარმოგვიდგება Homo consumens – ად და Homo sienza – დ. ამათგან მეორე თავისი მონოპოლიური მეცნიერულ-ტექნიკური მოღვაწეობით „პროგრესს“ მიითვლის იმის მიხედვით, თუ რამდენად აღაფრთოვანებს და აკმაყოფილებს პირველთ, ანუ Man-ის სრული უმრავლესობის მოთხოვნებსა და ხუშტურებს. ცხადია, რომ ადამიან-მომხმარებელმა, რომელიც გატაცებით აწკაპუნებს ტელეფონისა და კომპიუტერის კლავიატურის ღილაკებს, არაფერი უწყის და არც აინტერესებს, თუ რა ლოგიკურ-მეტაფიზიკური უკუპლანი გააჩნია ტექნიკის ამ „საოცრებებს“. ის ხედავს მხოლოდ ფიზიკურ ობიექტებს — ტელეფონსა და კომპიუტერს.
ანთროპოსის ინდივიდუალურ პლასტს რაც შეეხება, აქ ხსენებული კავშირი იმდენად აშკარაა, რომ არათუ იძლევა საფუძველს მეტაფიზიკურის უგულებელყოფისთვის, არამედ პირიქით, ერთი შემოქმედი ინდივიდუალის მიერ მოხელთებულ-შედევრირებულ და ნაწარმოებში თავჩენილ მეტაფიზიკურ-მარადიულს ეზიარება სხვადასხვა ეპოქისა და კულტურის, ერისა და რჯულის წარმომადგენელი.
ამ დონეზე მეტაფიზიკურთან ზიარება არა შემეცნებითი და მშრალად ფორმალურია, არამედ ესაა გრძნობითა და განცდით აღსავსე ზიარება.
თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ აქ მეტაფიზიკურთან ინდივიდუალის შეხვედრა გულისხმობს ინდივიდუალის მინიმალურ აქტივობას. დომინანტი ამ კონტაქტირებაში თავად მეტაფიზიკურია, ზედროულია რომელიც დროში, ფიზიკურში შემოდის ინდივიდუალის იმანენტურ, სულიერ-ფიქრით სამყაროზე გამოვლით. ანუ მეტაფიზიკა თავად, უეცარი გაელვება-გამონათებებით, შემოქმედის მიკროკოსმოსზე გავლით აღწევს ფიზიკაში. ამდენად ეს შეხვედრა ნაკლებ სრულფასოვანია.
სრულიად სრულფასოვანი, ალბათ თანაბარი, ტოლსწორი რანგის შეხვედრა ხორციელდება პიროვნების დონეზე, რომლის ექსისტენციალური შინაარსიც ჩვენ გადმოვეცით წინამორბედ სტატიაში. შეხვედრის ამ ამაღლებული ფორმის დემონსტრირებას ვხედავთ სახარებაში, რომელიც, უპირველეს ყოვლისა გვიჩვენებს მაცხოვარის პიროვნული ნების განხორციელებას. ყოველი სახარებისეული ეპიზოდი — ძე ღვთისად მოვლინებიდან მოყოლებული, გოლგოთასკენ მიმავალი გზის გავლითა და სულიწმიდის მამა ღმერთთან ამაღლების ჩათვლით — წარმოადგენს უზენაესი პიროვნული ნების ხორცშესხმის მაგალითს.
როგორც ვხედავთ ანთროპული ყოფიერების ყოველი პლასტი საკუთარ, განსხვავებულ მიკროკოსმოსს გულისხმობს. ამიტომ ანთროპოსის უბრალოდ ანალოგიზირება იმ აზრით, რომ ეს ორი რამ მხოლოდ ერთმანეთის მასშტაბებში გაზრდილ-შემცირებული ვარიანტებია, წარმოადგენს ანთროპოცენტრიზმის დრომოჭმულ და გამარტივებულ სახეობას.
. . . . . .
როგორც ვხედავთ, ანთროპოსთან მიმართებაში სულ მცირე მიკროკოსმოსის ოთხგვარ — გულუბრყვილო ემპირიულ-ანიმალური, სციენტისტური, შემოქმედებით-ინდივიდუალური და პიროვნული — მოდელზე შეიძლება საუბარი. ყველა მათგანის წიაღში მაკროკოსმოსიცა და მეტაფიზიკურიც სხვადასხვაგვარად გარდატყდება, განსხვავებულად ზემოქმედებს და აისახება თავისებურ, შესაბამის მიკროკოსმოსად.
ეს შეეხება როგორც დროს (რომელიც ფიზიკური რეალობის ფორმა და განმსაზღვრელია) ისე ზედროულ მეტაფიზიკურს თავისი მარადიული ღირებულებებითურთ. ანთროპული ყოფიერების სხვადასხვა პლასტში განსხვავებულად ხდება როგორც ფიზიკურთან ისე მეტაფიზიკურთან კონტაქტი ანთროპოსისა, დაყოფა-დახარისხება მოკონტაქტე მხარეებისა — ფიზიკური > ანთროპოსი < მეტაფიზიკური — დომინანტურად, დაქვემდებარებულად თუ ტოლსწორად.
ამდენად მეტაფიზიკურსა და ფიზიკურ მაკროკოსმოსს შორის მოქცეულ ანთრპოსს ექნება იმ თარგზე მოჭრილი მიკროკოსმოსი, რომელ ანთროპოტიპულ პლასტსაც — ცხოველი, ადამიანი, ინდივიდუალი, პიროვნება — რეალიზაციაჰყოფს, რომლის ფანჯარასაც გააღებს ის.
Summary
The tendency of considering Anthropos as a microcosm in the history of philosophy has been of anthropocentric-cosmologic character. Within Anthropos, macrocosm was considered as an indefinitely increased given and vice versa. In addition, it was a common point of view, that both of these givens – microcosm (Anthropos) and macrocosm (the universe)- function according to the same rules and these rules, for all spheres, were once and forever equally established by the Demiurgos or the God. Anthropological-cosmological theory based on such understanding represents a version of obsolete anthropocentrism. Biophysics of the Anthropos is subject to the rules of nature and is the part of macrocosm anyways, so considering it as macrocosm is senseless.
We believe, the term microcosm, with its true meaning, should be used to describe Anthropos’s inner world and not its’ bio-physical given. Since inner world, unlike bio-physical, is not a necessary reality, but only potential matter. Besides, potential universe is not one-dimensional. According to our anthropological picture, existence of Anthropos is realized within four ascending modi: 1. animal, or empirical object subject-object. 2. Rational subject-object, i.e human being 3. Thinking self – creatively active individual and 4. person-which is the center or the peak of Anthropic existence and whose conscious mind acts govern the processes in all the strata of antrhophic existence. Whichever of these described levels is realized by this or that Anthropos, relevant microcosm is established as his inner world.